 |
| Hülya Erşahın |
Genco Erkal, 28 Mart 1938’de yaşama gözlerini açtı. Eğitime yatılı olarak Galatasaray Lisesi İlkokulu’nda başladı. Daha sonra Robert Kolej’de eğitimine devam etti. Yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nde tamamladı. 1960’larda Muhsin Ertuğrul’un önerisi üzerine profesyonel tiyatroya başladı.
Rus yazar Nikolay Vasilyeviç Gogol’un “Bir Delinin Hatıra Defteri” adlı öyküsünü 1965’te tiyatroya uyarladı. “Bir Delinin Hatıra Defteri” tek kişilik bir oyundu. Daha sonraki yıllarda tek kişilik oyunlar Genco Erkal’la özdeşleşti. Tek kişilik oyunların ustası olarak tanındı.
Tiyatro ustası Genco Erkal 86 yaşında yaşama veda etti. X sayfasında Nâzım’ın sözleri ile usta oyuncunun yaşamını yitirdiği kamuoyuna duyuruldu:
Hoşça kalın
dostlarım benim
hoşça kalın!
Sizi canımda
canımın içinde,
kavgamı kafamda
götürüyorum.
Hoşça kalın
Dostlarım benim
hoşça kalın...
Resimlerdeki kuşlar gibi
dizilip üstüne
kumsalın,
mendil sallamayın bana.
İstemez...
Tek hecesiz elveda.
1968 fırtınalı yıllardı. 68’in etkileri ülkelerimizde de yankılanmıştı. Genco Erkal da 68 fırtınasından etkilenerek 1969’da Dostlar Tiyatrosu’nu kurdu. Dostlar Tiyatrosu’nu kuran sanatçıların amacı Anadolu’da tiyatro yapmaktı. Anadolu’nun halk ozanlarının söyleminden esinlenerek tiyatro adını “Dostlar” koydular. Genco Erkal, Mehmet Akan, Şevket Altuğ, Arif Erkin, Nurten Tuç ve Ferit Erkal’ın da yönetici ve işletmeci olarak çalışacağı kurucu ekip, Genco Erkal’ın önerisi üzerine yarı ödenekli bir bölge tiyatrosu oluşturmak için buluştular. Adana’ya yerleşmeyi düşünen Dostlar Tiyatrosu’nun kurucuları, tiyatroları için belirledikleri ilerici-toplumcu anlayışı sürdürebilme yolunda bir destek göremediler.
Dostlar Tiyatrosu bu kez başka bir seçeneğe yöneldi: Örgütlü işçi sayısının en yoğun olduğu İstanbul’da tiyatro yapacaklardı. Mehmet Akan’ın “Beşinci Yaşımız” başlıklı yazısında belirttiği gibi, amaçları “devrimci bir sendikaya bağlanıp, işçiyle bütünleşmiş bir tiyatro olmak”tı. Ancak, bu plan da gerçekleşmedi.
Dostlar Tiyatrosu, olayları ve kişileri irdelemeyi amaçladı. Bilinen ve sevilen oyunlar yerine, seyirciyi dünyada ve toplumda olan bitenleri sağlıklı bakış açılarından gözlemlemeye, daha önce üstünde düşünülmeyen sorunlara ve ilişkilere eğilmeye yönelten oyunlar seçildi. Rosenbergler Ölmemeli, bu süreci başlatan oyunlardan ilkiydi.
Dostlar Tiyatrosu’nun sunduğu gerçek anlamdaki ilk belgesel oyun Havana Duruşması’dır. 1970-71 döneminin sonuna doğru sahnelenen bu oyun Hans Magnus Enzensberger’in gerçek duruşma tutanaklarından yola çıkarak yazdığı bir mahkeme oyunuydu. Sürgündeki milliyetçi Kübalılar, 1961’de ABD emperyalizminin desteğinde Küba’da Castro rejimini yıkmak için “Domuzlar Körfezi Çıkartması” yaptılar. Bu başarısız çıkartmada tutuklanan askerlerin duruşmaları televizyonda canlı yayınlandı. Genco Erkal ve Umur Bugay’ın sahnelediği oyunda, sahne metnine Küba devriminin gelişim süreci eklendi. Havana Duruşması sahnelenişinden bir buçuk ay sonra, 1 Mayıs 1971’de Sıkıyönetim Komutanlığı’nca yasaklandı. Yasaklanan oyun 1975’de önemli bir değişiklik yapılmadan yeniden sahneye konuldu.
Dostlar Tiyatrosu 2013’te Gezi direnişinden sonra salonu olmayan bir tiyatroydu. Karaca Tiyatrosu’ndan çıkarıldıktan sonra, Genco Erkal İstanbul’u ve diğer kentleri durmadan dolaştı. Gezi direnişinden sonra devletin özel tiyatrolara verdiği ödenek te kesildi.
Gence Erkal sadece Dostlar Tiyatrosu’na damga vurmakla kalmadı. O birçok filme de imza attı. At, Faize Hücum, Camdan Kalp, Hakkâri’de Bir Mevsim, Pazar 2008. At ve Faize Hücum filmleriyle iki ayrı Altın Portakal Ödülü aldı.
Genco Erkal ve Dostlar Tiyatrosu, toplumcu duruşun bedelini ödediler. Sahneden devlet zoruyla kaldırılan yapımlar, soruşturmalar, gözaltına alınmalar, mahkemeler, turnelerde oyunların yasaklanması, saldırılar, tiyatroyu salonsuz bırakma, devlet ödeneği vermeme ve bir sürü başka engellemeler... Bu baskıların hiçbiri Erkal’ı ve tiyatrosunu yok etmeyi başaramadı. Açılan mahkemeler ya beraatla ya da takipsizlik kararıyla sonuçlandı.
Dostlar tiyatrosu ve Genco Erkal ı sanat yaşamı Homur a ne
kadar benzediğini fark ettim.
Işıklar içinde yatsın anıları gençlere rehber olsun.
Canol Kocagöz
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder